3 - Reconnaître les cas

Reprenons le texte de la leçon :

Nuntius singularis pluribus diurnis allatus cupiditatem cognoscendi mouit. Lucanus magister quidam emeritus, in urbe Ferrandina uitam solitariam agens et discipulorum desiderio flagrans, cum non multi sint qui bibliothecam petant ad libros legendos eligendos, paruam bibliothecam “itinerantem” suis pensibus creare constituit quae per uias et uicos omnis aetatis ciuibus appropinquet eosque libris donet1 et ad legendum adhortetur.

Cum de singulari bibliotheca fama iam peruaserit, numerus eorum qui magistrum libris donant magis magisque augescit. Multorum milium iter per sinuosas Lucaniae uias octauo quoque die magister caeruleam machinatam bibliothecam uehens conficit, grato animo libros donat accipitque. Pleraque praemia ei tributa sunt. Epistulae magistro a Gallia et Anglia peruenerunt, ab iis scriptae qui libros se donaturos1 esse promiserunt. Etiam adulescentibus qui in carcere sunt magister libros donare1 constituit.

Nonne eiusmodi nuntius praesentibus temporibus animos aliquo modo confirmat?

Question

Les noms et adjectifs de la première déclinaison ont été marqués en gras dans le texte ci-dessus. A quel(s) cas peuvent-ils être ? Indiquez leur fonction possible en vous aidant de la traduction.

Solution

  1. in urbe Ferrandina : la longueur du -a final n'étant pas indiquée dans les textes, "Ferrandina" pourrait être un nominatif, un vocatif ou un ablatif singulier. La présence de "in" et la traduction, "dans la ville de Ferranda", font trancher en faveur de l'ablatif singulier.

  2. uitam solitariam : accusatif singulier ; COD de "agens".

  3. bibliothecam : accusatif singulier ; COD de "petant".

  4. paruam bibliothecam : accusatif singulier ; COD de "creare".

  5. uias : accusatif pluriel ; "per uias" : à travers les rues, ou les routes.

  6. bibliotheca : attention à ne pas faire un groupe "*bibliotheca fama" – les deux mots ne sont pas au même cas. Seule la vérification de leur sens respectif et la construction de la phrase permettent de le déterminer. "Bibliotheca" pourrait être un nominatif, un vocatif ou un ablatif singulier. La présence de "de" et la traduction, "au sujet de cette bibliothèque", font trancher en faveur de l'ablatif singulier.

  7. fama : pourrait être un nominatif, un vocatif ou un ablatif singulier ; l'ablatif ayant déjà été utilisé, il faut trancher par le nominatif, sujet de peruaserit.

  8. sinuosas... uias : accusatif pluriel ; la similitude des désinences oblige à associer ces deux mots.

  9. Lucaniae : pourrait être un génitif ou un datif singulier, un nominatif ou un vocatif pluriel. Ici, c'est un génitif singulier, comme l'indique la traduction. On remarquera la place du génitif complément de nom, à l'intérieur du syntagme nom + adjectif.

  10. caeruleam machinatam bibliothecam : accusatif singulier, COD de "uehens".

  11. epistulae : pourrait être un génitif ou un datif singulier, un nominatif ou un vocatif pluriel. Ici, c'est un nominatif pluriel, sujet de "peruenerunt".

  12. Gallia : pourrait être un nominatif, un vocatif ou un ablatif singulier. La présence de la préposition "a" et la traduction, "de France", font trancher en faveur de l'ablatif singulier.

  13. Anglia : pourrait être un nominatif, un vocatif ou un ablatif singulier. La présence de la préposition"a" et la traduction, "d'Angleterre", font trancher en faveur de l'ablatif singulier.

Question

Mettez au pluriel les expressions ci-dessus qui le permettent, en conservant le même cas.

Solution

  1. in urbe Ferrandina : il s'agit d'une ville, qu'on ne peut donc mettre au pluriel : il n'y a qu'une Ferranda !

  2. uitam solitariam : uitas solitarias, "des vies solitaires". L'expression pourrait se trouver dans d'autres contextes.

  3. bibliothecam : bibliothecas.

  4. paruam bibliothecam : paruas bibliothecas.

  5. uias : déjà à l'accusatif pluriel.

  6. bibliotheca : bibliothecis.

  7. fama : famae.

  8. sinuosas... uias : déjà à l'accusatif pluriel.

  9. Lucaniae : la Lucanie est une région, et il ne peut y en avoir qu'une : pas de pluriel.

  10. caeruleam machinatam bibliothecam : caeruleas machinatas bibliothecas.

  11. epistulae : c'est déjà un nominatif pluriel.

  12. Gallia : Galliis (on dit aussi "les Gaules").

  13. Anglia : Il n'y a qu'une Angleterre : pas de pluriel.